Le Machina del Tempore, capitulo 1
Io edita ci le prima capitulo de mi traduction de The Time Machine de H.G. Wells.
Le Machina del Tempore
H.G. Wells
1. Le Inventor
Le viagior del tempore (proque essera conveniente referer a ille talmente) explicava a nos un affaire mysteriose. Su oculos gris brillante et scintilla, e le su facie, pallide de costume, esseva rubia et animate. En le camino, le foco ardeva vive et allegre, le splendor delicate del lampas incandescente, con forma de lilios argentin esseva reflecte en le bullas que eleveva se en nostre vitros. Nostre sedes, designate sucundo le su planos, imbraciava et caresseva nos multo commode; et esseva un atmosphera luxuose de post cena quando pensatas son libere de precision. Et ille explicava a nos secundo iste modo—accentuante su rationes con un digito indice magre—durante que nos reposava en nos sedes et recognosceva su passion per iste nove enigma (secundo nostre opinion) et su capacitate imaginar tante ideas.
“Vos debe ascoltar me advertente. Io debe disputar qualque ideas que le majoritate crede essere ver. Prima, le geometria que vos apprendeva en le schola es basate sur un error.”
“No es un pauc troppo per comenciar?” Filby diceva. Ille esseva un contentiose homine con un capillatura rubie.
“Io non vole que vos acceptarea iste sin causas rational. Vos va admettar tosto le qual io besonia de vos. Vos sape naturalmente que un linea mathematical non habe spissor et non existe realmente. On vos inseniava illo? Iste cosas son solmente abstractiones.”
“Illo es ver,” diceva le psychologo.
“Anque con longitude, largor et spissor solmente, un cubo non pote existe.”
“Non concorda,” diceva Filby. “Es evidente que un objecto solide pote existe. Tote cosas ver—“
“Multe gente crede illo. Ma attende aora. Esque un cubo instantanee pote existe?”
“Io non seque vos,” diceva Filby.
“Esque un cubo que non dure per nulle tempore, pote existe realmente?” Filby restava pensative.
“Es clar,” le viagior diceva, “que un objecto actual debe existe in quatro sensos: longo, largor, spisso et longor en tempore. Ma pro un debilitate natural del corpore, lo quel io va explica tosto, nos tende a oblidar iste facto. Realmente es quatro dimensiones: tres que son le tres planas de spatio et un quarte, tempore. Ma ancora, on tende de facer un irreal differentia inter le prima tres dimensiones et le ultime—proque nos conscentias move se pro periodo en un senso sequente le tempore del comencia usque le fin de nos vitas.”
“Iste,” diceva le juvenissime, tentante sporadic de poner le foco a su cigarro pro le lampa; “Iste. . .vermente multo clar.”
“Alora, es multo remarcabile que in general, illo esserea ignorate,” continuava le viagior del tempo, con legier allegressa. “Realmente, isto es lo cual significa del quarte dimension, mesmo si alcun personas non comprende lo. Illo es solmente un altere modo por comprender le tempore. Non es alcun differentia entre le tempore et le tres dimensiones del spatio, excepte que nostra conscientia seque lo. Ma alcun personas fatue erra pro iste idea. Vos tote ha audite lo cual on dice re iste quatre dimension?”
“No, non io sape,” diceva le burgomaestro provincia. “Es solmente iste,” “spatio, como nostra mathematicos dice, ha tres dimensiones: longor, largor, profundor. Es semper definite par referentia a tres planas, cata a dextra angulos a tres alie. Ma alcun philosophic personas demandeva proque tres dimensiones—proque non un alie senso a dextra angulos a tres alies—et nos tentava a construer un geometria a quatro dimensiones? Le Professor Simon Newcomb explicava iste al New York Societate de Mathematica solmente circa un mense retro. Vos sape que sur un plan superficie, que habe solmente duo dimensiones, on pote monstrar un designo de un solido tres-dimensional, et anque illos pensa que pro modellos de tres dimensiones illos mostarea un de quatro—se illos poterea maestrar le perspectiva del cosa. Comprende?”
“Io pensa que si,” diceva le maior provinsial; et arrugate su fronte, ille se perdeva a pensamentos secrete, su labios movente se como ille diceva parolas mystic.
“Si, io pensa de comprender lo aora,” ille diceva depost un momento, et su visage se clareva breve.
“Alora, io non habe nulle ration a celar de vos que io laboreva su iste geometria de quatro dimensiones por multo tempore. Alcun resultatos son mysteriose. Pro exemplo, il ha un portrait de un homine a octo annos, un alie a dece-cinco, un altere a dece-septe, un altere a vinti-tres, e assi in avante. Es evidente que le partes, le representations tres-dimensional de un entitate de quatro dimensiones son fixate et inalterabile.
“Le homines de scientia,” continueva le viagior, depost un pausa por permitter nos a assimilar su ultime parolas, “sape perfectemente que le tempore es solmente un specie de spatio. Aqui un scientific diagramma cognite: iste linea qui seque mi digito, mostra le movimento de barometro. Heri illo ascendeva usque ibi, heri nocto illo descendete usque, alora isto matino illo ascendeva de novo et quiete illo arriveva usque hic. Certo, le mercurio non traciava isto linea in necun de dimeniones del spatio generalmente cognite. Es benque certo que isto linea era traciate, et nos debe dunque concluder que illo era traciate secundo le dimension del tempore.”
“Ma,” diceva le medico, reguardante persistente un pecia de carbon arde, “si le tempore es realmente solo un quarto dimension del spatio, perque on lo considerea de essere como differente? Et perque nos non pote mover se libere longo del tempore como on se move libere per le altere dimensiones del spatio?”
Le viagior surrideva. “Esque vos es certa que on pote mover se libere in spatio? Al dextra et a sinistra on pote vader, avante et retro sufficiente libere, et homines siempre poteva. Io confessa que nos move libere longo duo dimensiones. Ma qual vos dicerea re a supra et a basso? Le gravitation limite nos, in illo caso.”
“Non completemente,” diceva le medico. “Il ha ballones.”
“Ma ante le ballones, excepte le saltos spasmodic et le irregularitate del superficie, le homines non habeva alcun libertate super vertical movimento.”
“Tamen on poteva vader a supra et a basso un poco,” diceva le medico. “Plus facile, multe plus facile, vader a basso que a supra.”
“On non pote non del toto mover se in tempore; on non pote fugir il presente momento.”
“Mi amico, nunc vos habe torto. Anche le tota mundo face isto mesme error.”
Nos sempre nos move via le momento presente. Nos mental existentia, que son non material e non habe dimensiones, passo secundo le tempore-dimension a un velocitate uniforme del cuna al fossa. Como on viagiarea a basso, se on comenciava le vita septanta kilometros alta le superficia del Terra.”
“Ma le grande difficultate es isto,” interrumpava le psychologo. “On pote mover se in tote sensos des spatio, ma on non pote mover se in tempore.”
“Illo es le centro de mi grande discoperta. Ma il non es correcte que non pote mover se in tempore. Per exemplo, se io imagina clar un evento que io revade al momento del comencia: Mi mente es absente, come on dice. Io salta retro per un momento. Certe, on non pote restar illac longe tempore, como un homine primitive o un animal non pote restar duo metros super le terra. Ma un homine moderne face melior que un homine primitive in isto caso. Ille pote luctar contra gravitation in un ballono, e proque non spera que finalmente ille poterea arrestar o accelera su movimento secundo le tempore-dimension, o vade al senso opposite?”
“Oh, isto,” cominciava Filby,” es completemente—”
“Proque no?” diceva le viagior.
“Il es contra le ration,” diceva Filby.
“Cual ration?” diceva le viagior.
“On pote manifestar que nigro es blanc pro argumento,” diceva Filby, “ma tu nunca me convince.”
“Possibile que no,” diceva le viagior.
“Ma nunc tu cominca apprehender le ration de mi investigationes del geometria de quatro dimensiones. Ante longe tempore, io habeva un luce debile de un machina—”
“Pro viagiar trans le tempore!” criteva le juvenissime.
“—que viagiara an alcun senso de spatio e tempore, como voler le guidator.”
Filby ha ridite.
“Ma io pote provar lo,” diceva le viagior.
“Il esserea multe bon per un historico,” le psychologo suggeva. “On poterea vader al passato e provar le historia del Battalia de Hastings, per exemplo!”
“Esque tu non attraherea attention?” diceva le medico. “Nos ancestres non acceptava anachronismos.”
“On poterea apprender le greca del labios de Homer e Plato,” le juvenissime pensava.
“Dunque tu fallerea lor examines. Le magisters german ha meliorate tanto le grec.”
“Alora, il ha il futuro,” diceva le juvenissime. “Pensa dunque! On poterea investir tote su moneta, lassa se accumulo, e vade tum rapidemente ad futuro.”
“Que un theoria folle!” comenciava le psychologo.
“Si, in pensava illo, e io jammais mentionava lo usque—”
“Prova experimental!” io critava.
“Esque tu va provar ille?”
“Le experimento!” critava Filby, qui deveniva fatigate del cerebro. “Tamen monstra nos tu experiment,” diceva le psychologo, “mesmo si sia nonsense, secundo me.”
Le viagiator del tempore surrideva. Tunc, a pena surride ancora, e su manos profunde in tascos de su pantalones, ille ambulava lentemente ex le camera, e nos auditeva le sono dulce de su pantoflas preter le longe corridor a su laboratoria.
Le psychologo reguardava nos. “Que ille pote haber?”
“Un tipo de illusion magic,” diceva le medico, e Filby comenciava nos dicer re un magico qui visitava Burslem, ma ante poter finir su introduction, le viagior retornava.
Le cosa que il viagior habeva in su mano esseva armatura metallo scintilla, a pena plus grande que un horologio parve e facite multo delicate. Illo habeva alcun eboree e un substantia crystallin transparente.
E nunc io debe esser explicite, proque illo que seque, con exception acceptar su explication—es absolutemente incomprensibile. Ille ha prendete un de tables octogon parve qui esseva dispersate in le camera, lo mitete ante le foco, con le duo pedes sur le tapete del camino. Ille ha placiate le machina sur iste table. Alora ille prendeva un sedia e se ha sedete. Le solo alie objecto sur le table esseva un lampada parve con un abat-jour cuje luce brilliante illuminava le modello. Il habeva anche circa dece-duo candelas, duo in un candeliero laton, e alie circa le camera. Alora le camera esseva illuminate fortemente. Io me sedeva sur un sede a bracios basso multe proximo al foco, e io lo moveva in avante per restar quasi inter le viagior e le camino. Filby se sedeva detra le viagior e reguardava super su spatula. Le medico e le maior provinsial lo observava al dextra, e le psychologo a sinistra. Le juvenissime se mitteva detra le psychologo. Totos esseva attentive. Me sembrava incredibile que secundo iste conditiones, on poterea far alcun specie de fraude, non importa quanto subtil le designo o executation habile. Le viagior nos reguardava prima e tunc le machina.
“Alora?” diceva le psychologo.
“Iste parve objecto,” comenciava a explicar le viagior, apporarente su cubitos sur le table e jungarente duo manos super le machina, “iste es solo un modello. Illo es mea modello per un machine per viagiar trans le tempore. Vos pote vider que illo sembra estranie, e que iste barra fulgente ha un aspecto bizarre, como se illo sia irreal”—ille monstrava le barra con su digito. "Il ha ci un parve levator blanc e illic un alie.”
Le medico se altiava de sue sede e reguardava le cosa. “Illo esseva facite multo belle,” ille diceva.
“Me prendeva duo annos per facer lo,” remarcava le viagior del tempore. Tunc, quando omnes ha facite como le medico, ille diceva, “Alora, vos debe comprender clarmente que on pote premer iste levator e le machina glissara al futuro, e le alie commande lo al passato. Iste sella es le placia del viagior del tempore. Ora io preme le levator, e le machina partira. Illo evanescer e ira al un epocha futuro, e dispareva. Reguarda attente le cosa. E anque le table per vider que il non sia fraude. Io no vole dispender iste modello, e tunc essere nominate dishoneste.”
Il habeva forsan uno minuto de pausa. Le psychologo sembrava voler dicer alcun a me, ma camiava sue intention. Tunc le viagior del tempore entendeva sue digita al levator.
“No,” ille subito diceva. “Dona a me tue mano.”
E se tornava al psychologo, ille prendeva sue mano, de maniera que ille mesme commandera le modello del machina del tempore a sue longe viagio. Nos omnes videva le levator descendeva. Io son absolutemente certo que il non habeva ulle artificio. Il habeva un parve sufflo de vento e le flamma saltava. Uno de candelas se extingueva e la parve machina subito oscillava, rotava, devenente indistincte, esseva como un spectro durante forsan un secundo, como un contracurrente de cupro scintillante debilemente, tunc illo dispareva. . .sur le table restava solo la lampa.
Per un momento omnes restava in silencio. Tunc Filby ha jurate. Le psychologo ha se eveliate de sue torpor, e subito reguardava le table. Le viagior del tempore explodeva felicemente de riso.
“Alora,” ille diceva, de la mesme maniera que le psychologo faceva plus tosto. Tum ille se levava, avancante ad un potto de tabaco sur le camino et comenciava cargar sue pipa con le dorso ad nos. Nos reguardava nos con stupefaction.
“Ascolta dunque, esque tote es seriose?” diceva le medico. “Crede tu seriosement que iste machina nunc viagia trans le tempore?”
“Certo,” diceva nostre amico, se inclinante ad foco pro accender su pipa.
Tunc ille se retornava, accendente su pipa, pro reguardar directement le psychologo, qui pro monstrar clarmente que ille non esseva perturbate, preneva un cigarro e tentava a accender lo, sin haber trenchate lo.
“Certo,” diceva le viagior del tempore. “E io habe un grande machina quasi complete ibi—ille monstrava le laboratorio, “e quando illo essera montate, io habe le intention a face un viagia io ipse.” “Tu vole dicer que le machina ha viagiate ad futuro?” diceva Filby. “Ad futuro o le passato, io non so vermente certo.”
Post alcun tempore le psychologo diceva, “illo partiva ad passato se ille vermente ha partite.”
“Quare?” demandava le viagior del tempore.
“Proque io so multo certo que se illo non moveva trans spatio, e se ha viagiate ad futuro, illo restarea ci mesme ora. Illo esserea obligate a viagiare trans le tempore que flue durante que nos resta ci.”
“Ma,” io diceva, “se illo habeva vadite ad passato, tunc quare illo non esseva ci quando nos arriveva ad iste camera, e jovedi anterior quando nos esseva ci—e le jovedi ante?”
“Que nos somos juste—il es questiones seriose,” diceva Filby tornante ad viagior de tempore.
“Isto se explica,” le viagior diceva al psychologo. “Illo es sufficiente simplice. Proque io non pensave a lo? On non pote vider lo, como on non pote vider un bolletta volante in aere. Se illo se move trans tempore dece-cinco vice o cento vice plus veloce que nos, nos pote vider solmente uno dece-cinquantime o uno centime de lo.”
Nos restava sedete e reguardava attente le table vacue durante uno minuto o duo. Tunc, le viagior demandava nos opiniones. “Illo me sembra credibile iste nocte,” diceva le medico, “ma es possibile que illo semblara differente le matino.”
“Volerea vos vider le ver machina del tempore?” demandava le viagior. Alora, con le lampa in mano, ille duceva nos ad laboratorio. Io recorda clarmente que nos tote sequeva ille, e que in le laboratorio nos videva un copia plus grande del parve machina. Illo esseva quasi complete, ma duo barras non terminate restava sur le table e io ha prendite uno per plus bon vider lo.
“Alora ascolta,” diceva le medico, “Esque tu es vermente seriose?” “In isto machina,” diceva le viagior, tenente la lampa in alto, “io intende viagiare trans le tempore. Esque clar? Io non esseva plus seriose durnante mi vita tote.”
Nemo sapeva le qual dicer. Io reguardava Filby super le spatula del medico e ille surredeva ad me.